در هندسه تقاطع دو یا چند خط را نقطه گویند که هیچگونه بعدی ندارد اما در هنرهای تجسمی منظور از نقطه چیزی است که دارای رنگ، تیرگی یا روشنی، شکل و اندازه و گاهی جرم باشد و در عین حال ملموس و قابل دیدن است. ساده ترین و تجزیه ناپذیرترین عنصر درارتباط بصری و مبدا پیدایش فرم، نقطه میباشد. نقطه تجسمی ممکن است بوسیله یک ابزار اثر گذار بوجود آید مثل اثر یک مداد یک قلمو
یا فشار و ضربه چیزی سخت به روی یک سطح یا مثل یک لکه روشن بر سطح تیره و بالعکس. بنابراین نقطه در زبان هنر تجسمی چیزی
است کاملاً ملموس و بصری که بخشی از اثر تجسمی را تشکیل می دهد و دارای شکل و اندازه نسبی است.
نقاط تو پر، مثبت و نقاط تو خالی منفی نامیده می شوند که عبارتست از فاصله سر دو خط و یا نقاط سفید در کادر سیاه (تصاویر زیر:نقاط منفی).
از حرکت نقطه خط، از حرکت خط سطح و از حرکت سطح در فضا حجم (بخش های بعد) ایجاد می شود معمولی ترین شکل نقطه، دایره ای ساده بهم فشرده و بدون گوشه است. اما در هنرهای تجسمی به اشکال گوناگونی وجود دارد.
حرکت نقطه و تبدیل شدن به خط، سطح و حجم
انواع نقطه و ترکیب بندی آن در هنرهای تجسمی
نقطه مدور، انرژی تصویری متراکمی را در درون خود نگه می دارد اما نقطه به شکل مربع یا مثلث یا شکلهای مشابه، انرژی تصویری رادر جهت اضلاع خود هدایت می کند. نقطه در طبیعت و محیط پیرامون ما نیز قابل تشخیص است مانند ستاره های روشن یا لکه سفید ماهدر پهنه آسمان تیره شب، یک تک درخت در پهنه دشتی وسیع، جای پاهایی روی شن های ساحل. علاوه بر آن در آثار هنری، طراحی آرم،
طراحی محصول صنعتی و حتی نمای ساختمان نیز می توان از نقطه بهره برد.
نمونه هایی تصاویر از نقطه در محیط اطراف
نقطه بسته به اینکه در کجا قرار گرفته باشد می تواند بصورت دو بعدی و سطح مطرح شود و یا سه بعدی و حجم. در نتیجه نقطه تجسمی شکل خاصی ندارد و اندازه آن نیز نسبی است. به عنوان مثال وقتی از فاصله ای دور به یک تک درخت در دشت نگاه می کنیم بصورت یک نقطه تجسمی دیده می شود اما وقتی به آن نزدیک می شویم، یک حجم بزرگ از نقاط و خطوط شکل می گیرد. به عبارت دیگردر تعریف و تشخیص مفهوم نقطه و تداعی معانی بصری ناشی از آن، کادر نقش تعیین کننده ای را ایفا می کند.
لکه در سمت راست به دلیل نسبتش با کادر، سطح و در سمت چپ نقطه دیده می شود.
سبک، آسمان متعادل، بی حرکت سنگین، زمین خروج از کادر
نقطه هرکجا که باشد خواه به صورت طبیعی یا مصنوع دست انسان، چشم را شدیداً به خود جلب میکند. در نتیجه نقطه به منزله یک عنصر تصویری قوی میتواند برای نشان دادن مفاهیم مختلف مورد استفاده قرار گیرد. از طریق بزرگ یا کوچک کردن نقطه و یا دور ونزدیک کردن آن در یک محدوده می توان ایجاد حس پراکندگی و تجمع در بیننده کرد و یا با تکرار آن می توان مفهوم ریتم را شناخت و یا با تجمع و تفرق در یک ترکیب، مفهوم انبساط و انقباض و سایه روشن را نمایش داد.
تفرق تجمع تجمع
تمرکز سطح غیر تخت سایه روشن
با تکرار نقاط می توان خطوط محیطی یک فرم را نشان داد و یا از تجمع آن ها فرم و بافت ایجاد کرد:
(تصویر کردن بانقطه)
هنرمندان زیادی از این ویژگی و ترکیبات مختلف نقطه در آثار خود بهره برده اند بدین معنا که با قرار دادن نقاط رنگی و خالص در کنارهم موجب تلفیق آن ها در چشم بیننده و ایجاد رنگ های ترکیبی می شوند. به این تکنیک پوینتیلیسم (نقطه چینی) گفته می شود که درآثار هنرمندان سبک امپرسیونیسم دیده می شود. این خصوصیت در صفحه تلویزیون و صنعت چاپ نیز کاربرد دارد.
چنانچه نقاط بدون هدف در کادر قرار گرفته باشند، تداعی کننده مفهوم خاصی نیستند و اثر ویژه ای بر مخاطب نمی گذارند اما اگر درنحوه ترکیب بندی آن ها، اندازه و موقعیت نسبت به همدیگر و تیرگی-روشنی تنوع هدفمند ایجاد شود جذابیت اثر و تأثیر آن بیشتر می شود.
(تنوع در نحوه ترکیب بندی نقاط جهت ایجاد جذابیت بیشتر)
