همانطورکه گفته شد از حرکت خط در فضا سطح یا شکل یا فرم ایجاد می شود که دارای دو بعد طول و عرض می باشد. به عبارتی لایه یاپوسته روی هر حجم را که ضخامت ندارد سطح گویند.علاوه بر حرکت خط در فضا به طرق دیگر نیز می توان سطح را تجسم کرد. فضای تجسمی میان حداقل سه نقطه جدا از هم و یا فضای بین دو پاره خط نیز می تواند سطح را تداعی کند (تصویر22).

تصویر -22-انواع طرق تجسم سطح:

سطح در شکلهای بیشماری پیرامون ما یافت میشود. گاه هندسی است و گاه غیر هندسی. گاه صاف و هموار است مانند سطح روی میز و سطح آرام آب، گاه پستی و بلندی و انحناء دارد مانند سطح پشت بام خانه های قدیمی و گاه پیچیده و بافت دار است مانند سطح روی مته و یا برخی از مجسمههای هنری. همانند نقطه و خط، سطح مثبت و منفی نیز وجود دارد (تصویر23).

تصویر -23انواع سطح             هندسی                            یا غیرهندسی

 

                   صاف یا پیچیده                                    مثبت یا منفی - موریس اشر (هلندی)

 

از بین اشکال هندسی، سه شکل دایره، مربع و مثلث شکلهای اصلی هستند. بدین معنا که سایر شکلهای هندسی به نحوی از ترکیب آن ها بوجود می آیند. ترکیب این سه شکل، نمادی است از هنرهای تجسمی. هر کدام از این سطوح دارای معانی بصری و خصوصیات خاصی به شرح زیر می باشند. قابل ذکر است که موارد شرح داده شده هم میتواند مربوط به استفاده مستقیم هنرمند از آن شکل باشد مانند تصویر 24و هم مربوط به نوع ترکیب بندی اجزاء در اثر هنری اش (استفاده غیر مستقیم).

دایره: یکی از شکل های ساده و پایه هندسی دایره است که تمامی نقاط روی پیرامون آن با مرکز در یک فاصله قرار دارند. این شکلکامل، حرکت اجزاء یک ماشین در صنعت، تکرار مستمر در طبیعت مانند تغییر فصول و روز و شب (گردش روزگار) و آسمان بلند (دایره مینایی) را نشان می دهد. لذا دایره نمادی است از حرکت جاودانه و تکرار مستمر. همچنین مظهری است از زنانگی، احساس، زمان و آسمان

و جهان معنوی،نرمی و لطافت، سیالیت، آرامش، درون گرایی، پاکی و صمیمیت (تصویر24)

تصویر -24-استفاده از شکل دایره،                         نماد چینی (تباین)

 

گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان،

              طراحی محصول دیتر رامز

مربع: یکی دیگر از اشکال پایه هندسی است با چهار ضلع و زاویه مساوی که با تغییر در زوایا و اضلاع آن، اشکال مختلف چهارگوش به وجود می آید. چهار ضلع برابر در مربع میتواند بیانگر مواردی باشد مانند چهار عنصر آب، باد، خاک، آتش، چهار جهت اصلی شمال، جنوب،مشرق و مغرب، چهار فصل بهار، تابستان، پائیز و زمستان و غیره.

مربع (بر خلاف دایره) نمادی است از استواری، استحکام و سکون، همچنین مظهری است از صراحت، مردانگی، منطق، مکان، زمین وجهان مادی (تصویر25).

تصویر -25-استفاده از شکل مربع،        پنجره های ساختمان، 

  طراحی ایستگاه متروی تهران بر اساس آثار موندریان

 

مثلث: شکل پایه دیگر مثلث متساوی الاضلاع است که دارای سه ضلع و سه زاویه مساوی می باشد. چنانچه بر قاعده اش قرار گرفته باشد پایدارترین شکل هندسی و مثل یک کوه مستحکم و پایدار است. اما برعکس، هرگاه بر یکی از رئوس خود قرار گیرد حالتی کاملاً ناپایدار ومتزلزل به خود میگیرد. مثلث به واسطه زوایای تندی که دارد مهاجم و ستیزنده و دارای فعالیت و در حال تحول است (تصویر26).

تصویر -26-استفاده از شکل مثلث،              آپارتمان های آتی ساز تهران،

   قفسه اشیاء   

  

              نوع ترکیب بندی تابلوی نقاشی

 

در آثار نگارگران سنتی ایران، بهترین نمونههای بهرهگیری از سطح در بیان عالم فوق مادی دیده میشود. در یک تابلوی نقاشی همه چیزروی سطح بیان می شود اما سطوح در سبک های مختلف هنری معنا و مفهوم متفاوتی دارند. گاه وجوه مختلف اجسام را درطبیعت نشان می دهد و ایجاد توهم حجم و دوری و نزدیکی می کند (ناتورالیسم) و گاه بر خلاف آن نشان دهنده شیء خاصی نیست(آبستره). در آثار هنرمندان سبک کوبیسم مانند پیکاسو (تصویر78)،سبک آبستره مانند آلبرز (تصویر39) و همچنین آثاری از هاکنی

(تصویر75) و پل استرَند عکاس امریکایی (تصویر27)نیز میتوان نمونه هایی از بکارگیری سطح را مشاهده کرد.

تصویر -27-استفاده از سطح در آثار هنرمندان و طراحان محصول

 

شکل ها بهترین وسیله بیان احساسات و ذهنیات انسانی هستند. از تکرار و ترکیب شکل های دایره، مربع و مثلث می توان سطح های منظم و غیر منظمی بوجود آورد که هر یک به نحوی ذهن و احساسات ما را تحت تأثیر خود قرار می دهند. در هنر تجسمی با تغییراتی که در یک شکل ساده ایجاد می شود می توان شکل های جدید ساخت. این تغییرات می تواند از طریق برداشتن قسمت یا قسمت هایی از یک شکل ساده هندسی باشد، یا می تواند از ترکیب و کنار هم قرار دادن و تکرار دو یا چند شکل ساده باشد و یا بوسیله برش دادن و شکستن اشکال ساده و ترکیب مجدد آن ها به صورت دیگر (تصویر28).

تجمیع     تفریق	تداخل		تکثیر	تقسیم	تغییر اندازه     تغییر شکل

جهت آشنایی با سایر روش های طراحی و ساخت فرم به کتاب "اصول فرم و طرح"، اشاره شده در منابع مراجعه شود.فرم ها را می توان بر اساس محتوا به دو دسته تقسیم نمود. فرمی که یک موضوع قابل تشخیص داشته و ارتباطی فراتر از ارتباط بصری محض با بیننده برقرار می کند فرم بازنمایی شده و فرمی که موضوع قابل تشخیصی ندارد فرم بازنمایی نشده یا انتزاعی نامیده می شود.

فرم های بازنمایی شده نیز به فرم های طبیعی (موجود در طبیعت)، مصنوعی (ساخته دست بشر) و زبانی (حروف و اعداد و غیره) تقسیم بندی می شود (تصویر29).

                      تصویر -29-انواع فرم های بازنمای شده

 

در تصویر 30برخی از پروژه دانشجویان در خصوص ترکیب بندی سطوح مثبت و منفی با تأکید بر فرم های انتزاعی دیده می شود.

تصویر30:

              پروژه دانشجویان                      ،                   صورت کوبیسم

              پایان آرامش                           ،                          باد

                        عمق