تناسب

تناسب (Proportion)مفهومی ریاضی گونه است که در هنر تجسمی بر رابطه مناسب و هماهنگ میان اجزاء با یکدیگر و با کل اثر دلالت دارد. کاربرد تناسب به دلیل ایجاد زیبایی بصری در هنرهای تجسمی از اهمیت بالایی برخوردار است. تقریباً همه آثای هنری بر اساس نوعی تناسب بوجود آمده اند. از این جهت تناسب یکی از اصول اولیه اثر هنری است که رابطه بصری هماهنگ میان اجزای آن را بیان می کند. لذا یکی از دلایل زیبایی و معروف بودن یک اثر تجسمی وجود تناسب میان خطوط، سطوح، رنگ ها، سایه روشن، اشکال، بافت ها، فضای مثبت و منفی و غیره آن است. در یک تابلوی نقاشی و یا یک اثر حجمی می توان روابط متناسبی را میان اجزای آن ایجاد کرد. یک چشم کارآزموده به سرعت وجود و یا عدم وجود تناسب در یک اثر را تشخیص می دهد.

در اجزا و کلیات بسیاری از پدیده های طبیعت و موجودات زنده نیز تناسب وجود دارد که پیچیده ترین نمونه آن پیکره انسان است که از تناسبی دقیق در اجزاء و کل برخوردار بوده و لذا از دیرباز سوژه طراحی بسیاری از هنرمندان قرار گرفته است (تصویر48).

تصویر 48:

بررسی تناسبات ، 

داوینچی

لو کوربوزیه (معمار فرانسوی)

 

تناسب طلایی:

معمولاً تشخیص تناسب و ایجاد روابط مناسب میان اجزای یک اثر هنری و میان اجزاء با کل اثر بر اساس تجربه، مهارت و ذوق زیبایی شناختی هنرمند است. اما این تناسبات در اندازه ها از قوانین خاصی پیروی می کند که به آن ها تناسبات طلایی گفته می شود. بر اساس این تناسبات یک پاره خط را می توان طوری به دو قسمت تقسیم کرد که نسبت قسمت کوچک تر به قسمت بزرگتر مساوی با نسبت قسمت بزرگتر به کل پاره خط باشد که این نوع تقسیمات از نظر بصری روابط زیبا و منطقی ای را به وجود می آورد.

روش کار بدین صورت است که ابتدا پاره خط ABرا به دو قسمت مساوی تقسیم میکنیم، سپس بکمک پرگار کمانی با مرکز Bو شعاع BMرسم میکنیم تا خط عمود BCبدست آید. بعد از Cبه Aوصل میکنیم و بکمک پرگار کمانی با مرکز Cو شعاع CBمیزنیم تا نقطه N به دست آید و در آخر کمانی به مرکز Aو شعاع ANمیزنیم تا پاره خط ABرا در نقطه Dقطع کند. حال تناسبات زیر در پاره خط ABبه وجود می آید (تصویر 49).همچنین با استفاده از چنین تقسیمی میتوان چهارگوشهای منظمی با نسبتهای طلایی بدست آورد که کادر مناسبی برای هنرهای تصویری هستند و در درون آن می توان نسبت های طلایی دیگری را بوجود آورد. روش کار بدین صورت است که ابتدا در مربع ABCDنقطه Mوسط پاره خط ADرا مشخص کرده، به کمک پرگار به مرکز Mو شعاع MCکمانی میزنیم تا امتداد خط ADرا در نقطه N قطع کند سپس خط عمودی از نقطه Nرسم میکنیم تا امتداد خط BCرا در نقطه Lقطع کند. در مستطیل ایجاد شده، تناسبات طلایی زیر برقرار است (تصویر 49)قابل ذکر است که عدد نسبت طلایی 1.618می باشد.

نحوه ایجاد تقسیم طلایی روی پاره خط ،AB

نحوه ایجاد یک مستطیل با تناسبات طلایی

در تصویر 50نمونه استفاده از این تناسبات در نقاشی ،معماری و لوگو دیده می شود.

تصویر -50نمونه هایی از کاربرد تناسب طلایی