در هندسه محل تلاقی دو سطح را خط گویند مانند تقاطع سطح دیوار و سقف کلاس. در هنرهای تجسمی دومین عنصر بصری است که همانطورکه گفته شد از حرکت نقطه پدید می آید. در اثر این حرکت، نقطه حالت ایستایی و ثابت خود را از دست داده و بصورت عنصرتصویری فعال و متحرک در آمده است. بنابراین از ویژگی های خط، داشتن جهت و حرکت است خواه بدون ضخامت و بصورت دو بعدی خواه با داشتن ضخامت و برجستگی و فرورفتگی. مانند نقطه، خطوط تو پر را مثبت و توخالی و فرضی را منفی گویند.
خطوط مثبت ومنفی:
رایلی وازارلی
خط در زندگی روزمره و در طبیعت حضور چشمگیری دارد مانند نقوش خط روی لباس یا فرش، کابلهای برق دکلها، درخشش رعد وبرق، خطوط راه آهن، درختان در کنار خیابانها، خط نوشتاری، نقشه ساختمان، ارتباط خطی بین برخی از ستارگان و نظیر آن.
(نمونه های خط در محیط اطراف)
خط را از سه جنبه باید بررسی کرد. شکل کلی: شکل ظاهری خط، راست، منحنی و خمیده، بی قاعده یا با دست رسم شده بودن آن.
بدنه: شکل بدنه خط (پهنای دو لبه) معمولاً صاف و موازی است اما می تواند به شکل مخروطی، گره دار، مواج یا بی قاعده باشد. دو انتها: اگرخط بسیار بار یک باشد شکل دو انتهای آن چندان مهم نیست اما اگر پهنا داشته باشد خود را نشان می دهد که ممکن است چهارگوش، گرد،تیز یا به هر شکل دیگری باشد ؛ خطوط در طول مسیر خود می توانند حرکات و تغییرات مختلفی داشته باشند. می توانند بصورت یکنواخت باریک یا ضخیم بمانند. ضعیف یا قوی، ضخیم یا نازک، تیره یا روشن شوند. می توانند بصورت ممتد و یا بریده بریده باشند،به صورت مواج یا زیگزاگ درآیند و همچنین بصورت منظم یا نامنظم در طول مسیر خود تغییر جهت دهند.
(الف)
(ب)
خط عنصر اصلی طراحی است و به کمک تغییرات اشاره شده در بالا می توان ایجاد سایه روشن، حجم، جنس و بافت، تعادل و توازن،ریتم و غیره نمود (تصویر15) همچنین برخی از پروژه دانشجویان در خصوص مباحث خط مثبت و منفی، ترکیب بندی انواع خط و خطوط ارتباطی روی سطح صاف در تصویر16 دیده می شود.
(ایجاد تعادل، ریتم و حرکت بکمک خطوط)
لذا خط پایه اصلی ترکیب بندی در نقاشی ایرانی، گرافیک، نقشه کشی، طراحی صنعتی، عکاسی و غیره به شمار می رود.همچنین به کمک خط می توان به چگونگی احساسات و تفکرات هنرمند پی برد. بطور کلی خط به دو صورت ساختمانی (Constructive)و حالت گرا ( Experssive) وجود دارد . نوع اول خطی است سازمان یافته و با نظم و قاعده و نوع دوم نشان دهنده حالتهای عاطفی و روحی هنرمند (تصویر17).
تصویر -17انواع خط: منظم - وازارلی
حالت گرا - اوا هس (آلمانی)، پولاک
خطوط ترسیمی بر اساس جهت حرکت در یک مسیر به چهار دسته اصلی عمودی، افقی، مایل و منحنی به شرح زیر تقسیم میشوند که هرکدام تأثیرات روانی و معنا و مفهوم خاصی به شرح زیر بر مخاطب می گذارد.
خطوط افقی:
مانند خط افق سطح زمین و پهنه دریا، معرف تعادل، آرامش و سکون است. بیشتر القا کننده حالت بی حرکتی و انسان خوابیده و درحال استراحت است (تصویر18).
تصویر18:
هاپر - صبح زود یک روز تعطیل
ونگوگ
نمای ساختمان
خطوط عمودی:
مانند حالت انسان ایستادهای که آماده فعالیت میباشد یا تنه درختان و تیرهای برق و یا ساختمانهای مرتفع نشانگر مقاومت، استحکام،ایستایی و انرژی است (تصویر19).
-تصویر19:
بهمن جلالی(عکس)-آبادان که می جنگد جین دیویس - زنبور سبز
نمای ساختمان نقوش تخت جمشید
خطوط مایل/مورب/شکسته:
مانند کناره های کوه، خط رعد آسمان و سراشیبی تداعی کننده تحرک، پویایی، خشونت و عدم سکون و عدم ثبات، تشویش و اضطراب است. به همین دلیل است که مثلث دارای فعالیت می باشد (بخش 3-2). خط مایل هر اندازه به افق نزدیک شود خصوصیات خط افقی و هراندازه به عمود نزدیک شود ویژگیهای خط عمودی را میگیرد (تصویر20).
تصویر20-
میش گان (فرانسوی) - گاو باز
برانکوزی - خروس نمای ساختمان
خطوط منحنی:
مانند تپه ماهور، انتشار امواج و حرکت بعضی از جانوران القا کننده حرکت سیال و روان و لغزنده و همچنین ملایمت و ملاطفت می باشد. کاملترین شکل آن دایره است. در این خط نیروهای بیرونی و درونی یکدیگر را نقطه به نقطه خنثی کرده و احساس بصری ملایمی را القاء میکنند (تصویر21).
تصویر21-
رایلی،
هوکوسایی (ژاپنی)- موج بزرگ،
برانکوزی- پرنده در پرواز طراحی نرده
